İSLAM DINI HAQQINDA BÄZI ÄSAS MÄLUMATLAR

Müsälmanlar dünya ähalisinin täxminän dörddä bir hissäsini täşkil edir. İslamiyyät dövrümüzdä artıq beş qitäyä yayılmışdır. İslam dininin dünya mädäniyyätinä böyük xidmätläri olmuşdur. İslamı härtäräfli öyränmäk üçün, bu dini müxtälif cähätlärdän tanıdan mötäbär äsärlärä müraciät etmäk lazımdır. Bu kiçik kitabçada isä mäqsäd İslam dininin etiqad, ibadät vä äxlaq äsaslarıyla älaqädar çox qısa mälumat veräräk müäyyän bir fikir yaratmaqdır.



İslam

"İslam" äräbcä bir sözdür. "Sülh" mänasını bildirän "silm(sälm)" kälmäsindän ämälä gälmişdir. Lüğätdä itaät etmä, boyun äymä mänalarını verir. Heç bir mäcburiyyät olmadan sämimi-qälbdän Allaha itaät etmäk, Ona täslim olmaq, ämr vä qadağanlarına qeyd-şärtsiz baş äymäk demäkdir.

İslam uca Allahın son Peyğämbär olan Häzräti Mähämmädä vähy yoluyla bildirdiyi, onun da insanlara çatdırdığı şeylärin hamısını qäbul edäräk onları yaşamaq, sözläri vä işläriylä onları qäbul etdiyini göstärmäk, Allaha vä Räsuluna itaät etmäk demäkdir.

Müsälman İslam dininin qaydalarına ämäl edän, İslamın qaydalarını häyata keçirän bir insandır.



İman

Lüğävi mänası düzältmäk, täsdiq etmäk, bir şeyä täräddüdsüz vä qäti şäkildä inanmaq anlayışını bildirän iman, bir ifadä kimi, Allaha vä Häzräti Mähämmädin Allah täräfindän xäbär verdiyi qäti olaraq mälum olan şeylärin doğru olduğuna täräddüd göstärmädän inanmaq demäkdir.



İmanın äsasları

Peyğämbärimiz Häzräti Mähämmäd imanın nä demäk olduğunu soruşana:

"İman Allahdan başqa Tanrı olmadığına, Mähämmädin Allahın qulu vä elçisi olduğuna, Allahın mäläklärinä, Kitablarına, Peyğämbärlärinä, Axirät gününä, Qädärä (xeyir vä şärin Allahın täqdiri vä yaratması ilä meydana gälmäsinä) inanmaqdır" – şäklindä cavab vermişdir. Peyğämbärimizin bu sözü İslamdakı inancın äsaslarını göstärir. İndi isä aşağıda bunlara qısaca olaraq toxunacağıq.



1. Allaha iman

Allahın varlığını, birliyini, äzäli vä äbädi olduğunu, yäni varlığının bir başlanğıcı olmadığını vä äbädiyyän sona çatmayacağını, tayının, oxşarının, ortağının, oğlunun, qızının olmadığını; varlığı özündän olub varlığı üçün başqa heç bir şeyä möhtac olmadığını, yaradılmış olan şeylärdän heç birinä bänzämädiyini, bilavasitä düşündüklärimizdän vä xäyalımıza gälän şeylärin hamısından başqa olduğunu; här şeyi bildiyini, här şeyi gördüyünü, här şeyi eşitdiyini, duyduğunu, här şeyä gücünün çatdığını, här şeyi yaradanın o olduğunu qäbul etmäk Allaha imanın äsas şärtläridir. Bir sözlä, Uca Yaradanın här cür äksiklikdän uzaq olduğunu, här cür äksiksizlik xüsusiyyätinä malik olduğunu qäbul etmäk vä buna üräkdän, täräddüdsüz bir şäkildä inanmaq; häddi-büluğa çatmış här bir ağıllı şäxs üçün färzdir.



2. Mäläklärä iman

Allahın yaratdıqları şeylär gözümüzlä gördüklärimizdän ibarät deyildir. Görä bilmädiyimiz vä sirlärini bilmädiyimiz ruhani vä nurani varlıqlar da mövcuddur. Mäläklär dä bunlardan biridir. Mäläklärin var olduğunu Peyğämbärlär vä ilahi kitablar xäbär vermişdir. Buna görä dä onları inkar etmäk peyğämbärläri inkar etmäk kimi bir şeydir.

Mäläklärin xisläti insanlarınkına bänzämir. Onlarda yemäk, içmäk, cinsiyyät kimi xüsusiyyätlär yoxdur. Günah işlämäzlär, Allahın onlara verdiyi väzifäläri yerinä yetirärlär. Saylarını Allahdan başqa heç kim bilmir.



3. Kitablara iman

Allah insanlara doğru yolu göstärmäk, insanları dünya vä axirätdä xoşbäxt edäcäk prinsipläri onlara bildirmäk, ağılları ilä cavablarını tapmalarının mümkün olmadığı bäzi mövzularda onlara mälumat vermäk mäqsädilä peyğämbärlär göndärmişdir. Bu peyğämbärlärdän bäzilärinä insanlara täbliğ etmäsi üçün yol göstärän kitablar endirilmişdir. Allah-Taalanın Kitab göndärmäsi sähifälärlä başlamışdır. İlk sähifälär ilk insan vä ilk peyğämbär Häzräti Adämä göndärilmişdir. Sayıları çox az olan, häyatları vä ictimai münasibätläri müräkkäb bir hal almamış o zamankı cämiyyätlärin ehtiyacları üçün bu sähifälär kifayät edirdi.

Peyğämbärlärin gätirdiyi äsaslarla vä bu äsasların işığında insan ağlı ilä mädäniyyät inkişaf etdikcä insanların häyat vä münasibätläri daha müräkkäb hala gälmiş, Allah-Taala daha ähatäli sähifälär vä kitablar göndärmişdir. İlahi kitablar son kitab olan Qurani-Kärimlä öz zirväsinä çatmış vä Qurani-Kärim İlahi täräfindän qorunmuşdur. Bir härfi belä däyişmädän dövrümüzä qädär gälmiş vä Qiyamätä qädär dä beläcä qalacaqdır. Artıq bundan sonra ilahi kitab gälmäyäcäk vä Qurani-Kärim Qiyamätä qädär bäşäriyyätin rähbäri olacaqdır. Tövrat Häzräti Musaya, Zäbur Häzräti Davuda, İncil Häzräti İsaya göndärilän böyük kitablardır.

Müsälman Allah täräfindan peyğämbärlärä göndärilän kitabların hamısına inanır. Ancaq bu kitablardan Allahın göndärdiyi kimi, heç bir härfi belä däyişmädän dövrümüzä gälib çatan ilahi kitab yalnız Qurani-Kärimdir. Digärläri isä ya tamimilä itmiş, ya da insanlar täräfindän däyişdiriläräk öz şäkillärini qoruya bilmämişdir. Buna görä dä Qurani-Kärimdän başqa mövcud olan ilahi kitablardakı sözlärin hansının Allaha aid olduğunu, hansının isä insanlar täräfindän bu kitablara daxil edildiyini ayırd etmäk mümkün deyildir.

Äslindä Qurani-Kärim göndärildikdän sonra digär ilahi kitablara ehtiyac qalmamışdır. Artıq onların hökmü sona çatmışdır. Yuxarıda da deyildiyi kimi, Qurani-Kärim digär kitabların da ehtiva etdiyi Allahın birliyinä, peyğämbärlärinä, kitablarına, mäläklärinä, Axirät gününä imanı; canın, malın, näslin, ağılın vä dinin qorunması kimi haqq dinin äsaslarını yenidän än mükämmäl bir şäkildä ortaya qoymuş, daha öncäki kitablarda olan häqiqätläri täsdiq etmiş, tährif edilän xüsusların doğrusunu açıqlamışdır.



4. Peyğämbärlärä iman

Uca Allah insanlara onların içindän seçdiyi kamil insanlar vasitäsilä dinini bildirmişdir. Bu insanlara Peyğämbär deyilir ki, bu da Allahla onun qulları arasında elçi demäkdir.

Peyğämbärlik Allahın insanlardan istädiyi birinä verdiyi bir väzifädir. O, çalışmaqla äldä edilä bilmäz. İlk peyğämbär Häzräti Adäm, axırıncı peyğämbär isä Häzräti Mähämmäddir. Bu iki peyğämbärin arasında bir çox peyğämbär gälib keçmişdir. Onların sayını Allahdan başqa heç kim bilmir. Bunlardan bäzilärinin adına Quranda yer verilmişdir. Här millätä onun öz dilindä danışan peyğämbär göndärilmişdir.

Peyğämbärlär dä insandır. Bu baxımdan yemäk, içmäk, yatmaq, dincälmäk, evlänmäk, xästälänmäk vä başqa insani cähätlär baxımından digär insanlardan färqläri yoxdur. Bunlar peyğämbärlär üçün bir äksiklik deyildir. Ancaq hamısında hökmän olan ortaq cähätlär bunlardır: sıdk (doğruluq), ämanät (etibarlı olmaq), fätanät (çox ağıllı vä zäkalı olmaq), täbliğ (bildirmäkdän mäsuliyyät daşıdığı hökmläri insanlara başa salmaq).

Peyğämbärlärin öz peyğämbärliklärini insanlara başa salması üçün Allah onlara möcüzälär bäxş etmişdir. Axırıncı peyğämbär Häzräti Mähämmädä dä bir çox belä möcüzä verilmişdir. Ancaq onun än böyük vä daimi möcüzäsi, şübhäsiz ki, Qurandır.



5. Axirät gününä iman

Allahdan başqa heç bir varlıq qädim vä äzäli deyildir. Hamısı Allah täräfindän sonradan yaradılmışdır. Sonradan yaradılan şeylärin dä bir sonu vardır. Çünki Allahdan başqa heç bir şey äbädi deyildir.

Dünyanın özünün dä sonu gälib Qiyamät qopduğu zaman, Allahın ämri ilä bütün canlılar täkrar diriläcäkdir. Buna öldükdän sonra täkrar dirilmä deyilir. İnsanlar dünyada elädiklärindän sorğu-suala çäkiläcäk, haqlı-haqsız ayırd ediläcäk, kimin kimdä haqqı varsa geri veriläcäk, hamı dünyada elädiyi yaxşılığın vä pisliyin äväzini alacaqdır. Bütün bunlara inanmaq da imanın äsaslarından biridir.



6. Qädärä (Xeyir vä Şär; här şeyin Allahın täqdiri ilä olduğuna) inanmaq

Qädär Allah-Taalanın äzäldän axıradäk olacaq här şeyi en kiçik täfärrüatına qädär bilib täqdir etmäsidir.

Allah öz qullarına xeyiri dä, şäri dä azadca seçmäsi üçün iradä vermişdir. İnsan yaxşılığı vä pisliyi özü seçir. Onun seçdiyini dä Allah yaradır. Ancaq Allah-Taala qulun pisliyi seçmäsinä razı deyildir. Buna görä dä qullar öz seçdiklärinä görä äväz alacaqdır. Xeyir vä şärin Allahın yaratması ilä meydana gälmäsinin mänası da mähz budur. Buna da inanmaq imanın äsaslarından biridir.